سلیاک یک بیماری خودایمنی گوارشی است که زمینه‌ی ژنتیکی دارد. این بیماری به هیچ عنوان واگیردار نیست. دلیل دسته بندی این بیماری در گروه بیماری‌های خودایمنی این است که در این بیماری، بدن علیه خودش وارد عمل شده، به پرز‌های روده حمله کرده و موجب از بین بردن آنها میشود؛ پرز‌های روده نقش بسیار مهمی در جذب و هضم مواد غذایی که از معده عبور کرده‌اند (کیموس معده)، دارند؛ بنابراین زمانی که این اتفاق رخ می‌دهد فرد در هضم و جذب موادغذایی دچار مشکلات جدی شده و دائما احساس دل درد و دل پیچه دارد.
این افراد به دسته خاصی از پروتیین‌ها به نام گلوتن حساسیت دارند و ورود این پروتیین به پرز‌های روده شروع واکنش‌های ایمنی بدن علیه پرز‌های روده در این افراد و آغاز مشکلات است؛ بنابراین به این افراد توصیه میشود که به هیچ عنوان از موادی که حاوی این دسته پروتیینی هستند، استفاده نکنند.
شیوع سلیاک
شیوع این بیماری در کشور‌های اروپایی حدودا یک نفر از هر پانصد نفر است، ولی متاسفانه آمار دقیقی از مبتلایان به سلیاک در دسترس نیست. در گذشته تصور میشد که شیوع این بیماری فقط در کشور‌های اروپایی و خصوصا اسکاندیناوی بالاست و نیازی نیست مناطق دیگر نگران این بیماری باشند؛ اما در چند سال گذشته پزشکان ایرانی متوجه شدند که دلیل پایین بودن این آمار در ایران تشخیص داده نشدن این افراد است و نه نبود این بیماری! به طوری که در چند سال اخیر با پیشرفت روش‌های تشخیصی مربوط به این بیماری متوجه شدند که آمار قابل توجهی از ایرانیان مبتلا به این بیماری هستند.
بیماری سلیاک از چه سنی آغاز میشود؟
این بیماری معمولا در دوران شیرخوارگی و اوایل کودکی (تقریبا از هفته دوم تا یک سالگی) آغاز میشود. گاهی شروع بیماری با اولین دفعاتی که کودک شروع به خوردن غذا میکند همزمان میشود. شروع این بیماری گاهی دربعضی افراد، در سنین میانسالی و پیری است.
علائم سلیاک چیست؟
همانطور که گفته شد بیماری سلیاک در هر سنی می‌تواند بروز پیدا کند و نشانه های آن در کودکان و بزرگسالان متفاوت است. بیشترین علائمی که از این بیماری گزارش شده مشکلات گوارشی مثل نفخ شکم، تهوع، کاهش وزن، بی حالی، یبوست و اسهال است.
نشانه‌های سلیاک همیشه گوارشی نیستند و در بعضی افراد به شکل خارش پوست، ضعف، کم خونی و فقر آهن، کاهش تراکم استخوانها و پوکی استخوان، درد مفاصل، سردرد و ایجاد زخم در دهان ظاهر می‌شوند.
از علائم شایع این بیماری در کودکان هم می‌توان به کمبود اشتها، استفراغ، اسهال مزمن، اختلال در رشد یا مشکلاتی در یادگیری، بیش فعالی و حتی تشنج و صرع اشاره کرد.
گلوتن چیست؟
گلوتن پروتئینی در غلات است که از دو بخش “گلوتامین” و “پرولامین” تشکیل شده و موجب ایجاد خاصیت الاستیسیته پودر غلات، جذب آب و اصطلاحاً ورز آمدن خمیر نان و کیک میشود. از طرفی گلوتن تنها پروتئین مواد غذایی بوده که غیرقابل هضم است و بدون تغییر از معده، وارده روده میشود و به خاطر خاصیت چسبندگی، قابلیت اتصال به دیواره روده را دارد.
سلیاک چگونه درمان می شود؟
بیماری سلیاک با اجتناب از مصرف غذاهای حاوی گلوتن درمان می شود. گلوتن عامل بوجود آورنده التهاب در روده کوچک است و وقتی که از رژیم غذایی حذف شود، روده بهبود می یابد و به حالت طبیعی برمیگردد. درمان دارویی ضرورت ندارد مگر در کسانیکه به رژیم فاقد گلوتن جواب نمی دهند.
آنچه مبتلايان به سلياک بايد در مورد تغذيه خود بدانند
رژيم غذايی در بيماران مبتلا به سلياک بسته به شدت بيماری از لحاظ پرهيز و نحوه استفاده ساير مواد غذايی متفاوت بوده و فرد بايد همواره مورد پيگيری تغذيهای نزد مشاوران تغذيه قرار گرفته و از لحاظ كفايت انرژی و مواد مغذی موجود در برنامه غذايی خود توسط مشاوران تغذيه اطمينان حاصل نمايد. اين افراد نياز به انرژی مناسب براساس نيازهای شخصی خود داشته و بايد از برنامه غذايی با پروتئين بالا (به ميزان 100 تا 120 گرم روزانه برای بالغين و 3 تا 4 گرم به ازای هر كيلوگرم وزن بدن برای كودكان) برخوردار باشند. همچنين مايع بصورت روزانه توصيه ميشود كه مشاور تغذيه با توجه به وضعيت جسمانی بيمار به تدريج چربی رژيم غذايی به ميزان بيشتری در نظر ميگيرد.
فرد مبتلا به سلياک لازم است بداند كه نسبت به پروتئين كليه غلاتی كه بطور معمول از آنها نان تهيه ميشود نظير گندم، جو، جوی سياه و چاودار، عدم تحمل دارد. لذا به هيچ وجه مجاز به مصرف چنين غلاتی نميباشد مانند انواع نانهای معمولی، ماكارونی و اسپاگتی، انواع كيک و بيسكويتهای معمولی و انواع كلوچه ها، همچنين مصرف كليه محصولات غذايی كه در تهيه آنها از اينگونه غلات استفاده شده است، ممنوع ميباشد مانند سوسيس، كالباس و سوپهای آماده، حتی اگر مشكوک به استفاده از آرد اين غلات در تهيه و پخت برخی از غذاها ميباشد، بايد از آنها استفاده ننمايد بنابراين سوپهای آماده و سسهايی كه در رستورانها عرضه ميشوند و حتی سبزيجات پخته شده در رستورانها ممنوع ميباشد.
بهتر است در هنگام خريد خوراكيها به مواد غذايی مورد استفاده در تهيه آنها دقت نموده و آنهايی را كه شامل غلات و آردهای ممنوعه هستند، استفاده نكنيد.
غذاهايی كه حاوی گلوتن ميباشد و بايد از آنها پرهيز كرد
-تمام غذاهای حاوی گندم و جو، جو دوسر و گندم سياه يا چاودار و آرد آنها.
-انواع نانهای معمولی، نان خشک، بيسكويت، باگت، نان سفيد و سياه.
-كليه گوشتهای كنسرو شده، سوسيس، كالباس، كتلت، كباب كوبيده رستورانها، شنيسل گوشت و مرغ، ماكارونی، رشتهفرنگی، غذاهای حاوی جو، شوربا، فرنی، با آردهای فوق.
-سس سفيد و سس گوجه فرنگی، نشاسته گندم.
-قهوه فوری، نسكافه، شير شكلات.
-كليه شيرينيهای تهيه شده با آرد گندم، گز، سوهان، حلوا، ترحلوا، شكلات و بعضی از انواع آب نبات، كمپوت و انواع مواد غذايی كنسرو شده و كليه غذاهايی كه با آرد غيرمجاز تهيه شود.
-چيپس سيب زمينی، كشک، مارگارين، سركه سفيد، سسهای آماده.
-شكر قهوهای، آجيل بوداده، دارچين.
-ويفرها و انواع بيسكويت.
